Meer dan een Modewoord
We leven in een tijd waarin kunstmatige intelligentie – AI – bijna dagelijks in het nieuws komt. Vaak met grote woorden: baanbrekend, gevaarlijk, revolutionair. Voor veel toezichthouders en bestuurders roept dat een gevoel van afstand op: moet ík hier nu ook iets mee? Het antwoord is ja. Niet omdat je een techneut moet worden, maar omdat AI inmiddels net zo alledaags is als Excel of e-mail ooit werd. En omdat je rol juist vraagt om de juiste vragen te stellen.
Wat verandert er nu?
De Europese AI Act is deze zomer een nieuwe fase ingegaan. Dat betekent dat organisaties – van zorginstellingen tot gemeenten en bedrijven – meer verantwoordelijkheid krijgen om AI op een veilige en transparante manier te gebruiken. Denk aan systemen die sollicitaties beoordelen, medische diagnoses ondersteunen, of teksten genereren. Als toezichthouder of bestuurder hoef je de details van de code niet te begrijpen, maar je moet wél snappen waar de risico’s liggen en welke vragen je moet stellen aan de mensen die ermee werken.
Vragen die ertoe doen
De belangrijkste vaardigheid is misschien wel nieuwsgierigheid. Vraag bijvoorbeeld:
- Weten we welke AI-toepassingen binnen onze organisatie draaien?
- Is duidelijk wie er verantwoordelijk is voor de uitkomsten die AI levert?
- Hoe houden we toezicht op mogelijke vooroordelen of fouten in de systemen?
Het gaat hier niet om technische checklists, maar om gezond verstand en moreel kompas. Precies die kwaliteiten die veel oud-ambtsdragers al meenemen uit hun politieke ervaring: doorvragen, tegenmacht organiseren, ethische afwegingen maken.
De menselijke maat
Een van de grootste misverstanden is dat AI alles objectiever of eerlijker maakt. In werkelijkheid kan technologie bestaande ongelijkheden juist versterken, als we er niet scherp op letten. Denk aan een sollicitatiesysteem dat onbewust kandidaten selecteert op basis van historische data. Daar komt de menselijke maat in beeld. Toezichthouders zijn er niet om de technische kant door te rekenen, maar om te toetsen of een organisatie haar waarden bewaakt. Worden beslissingen nog steeds uitgelegd en verantwoord aan mensen die het raakt? Is er een procedure om in te grijpen als er iets misgaat?
Geen angst, maar voorbereiding
Veel bestuurders en toezichthouders voelen nog huiver: ik weet er te weinig van. Dat is begrijpelijk, maar niet nodig. AI-geletterdheid betekent niet dat je alles snapt, maar dat je genoeg taal spreekt om het gesprek te voeren. Dat is vergelijkbaar met financiële geletterdheid: je hoeft geen accountant te zijn om de jaarrekening te beoordelen, maar je moet wel weten welke signalen je serieus moet nemen.
Praktisch betekent dit: lees mee met de basisuitleg, vraag in vergaderingen door en zoek de verbinding met experts. Er zijn steeds meer korte cursussen, handreikingen en sectorbijeenkomsten waarin je snel de kern meekrijgt.
Een kans om verschil te maken
Juist wie een achtergrond in de politiek of het openbaar bestuur heeft, kan hierin waardevol zijn. AI gaat namelijk niet alleen over techniek, maar over vertrouwen, democratische legitimiteit en maatschappelijke effecten. Vragen als: Wordt het besluitvormingsproces transparanter of juist ondoorzichtiger? Vergroot AI de afstand tussen burgers en bestuur, of kunnen we het juist inzetten om betrokkenheid te vergroten?
Dit zijn vragen die niet elke IT’er vanzelf stelt, maar die cruciaal zijn om een organisatie toekomstbestendig te maken.
Tot slot
AI is geen hype die wel weer overwaait. Net zoals internet of mobiele telefonie is het een blijvende ontwikkeling die onze manier van werken en besluiten beïnvloedt. Voor toezichthouders en leiders betekent dat: niet afwachten tot er een probleem ontstaat, maar nu al nieuwsgierig zijn en de dialoog aangaan.
Het goede nieuws: je hoeft geen programmeur te worden. Wat er van je gevraagd wordt, is iets wat je al in huis hebt: kritisch denken, waardenbewustzijn en de moed om door te vragen waar anderen zwijgen. Dat maakt AI-geletterdheid niet alleen haalbaar, maar ook een kans om als leider of toezichthouder echt het verschil te maken.
